Obecne zmiany klimatyczne wpływają na zmiany zasięgów występowania rodzimych gatunków drzew. Dzięki badaniom naukowym prowadzonym w Puszczy Białowieskiej, wiemy już, że możemy reintrodukować, czyli przywrócić do ekosystemów niektóre z nich. Tym sposobem możemy zachować je dla kolejnych pokoleń. Tak jest w przypadku jodły pospolitej, której plantację nasienną chcą utworzyć naukowcy z Wydziału Budownictwa
i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej w ramach projektu zleconego przez Generalną Dyrekcję Lasów Państwowych. Projekt otrzymał 1,7 ml zł dofinansowania, a jego kierownikiem jest dr inż. Aleh Marozau, prof. PB – Kierownik Katedry Hodowli i Użytkowania Lasu z Wydziału Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej.
„Ocena selekcyjna, chemotaksonomiczna i genetyczna jodły pospolitej (Abies alba Mill.)
w drzewostanach nieznanego pochodzenia oraz na rodowej plantacji zachowawczej
z rezerwatu „Tisovik” w celu stworzenia bazy nasiennej dla Puszczy Białowieskiej” – to projekt, który będzie realizowany przez pracowników Politechniki Białostockiej z Wydziału Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej we współpracy z prof. dr hab. Justyną Nowakowską z Wydziału Biologii i Nauk o Środowisku Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
W ramach projektu będą prowadzone badania fenotypowe, chemotaksonomiczne
i genetyczne jodły pospolitej w Puszczy Białowieskiej, która w wyniku zmian klimatycznych
w czasie Małej Epoki Lodowcowej straciła dogodne warunki do naturalnego rozwoju na tym terenie. Jej populacja uległa drastycznemu zmniejszeniu, na co wpływ miało również wypieranie jej przez inny gatunek, świerk pospolity (Picea abies (L.) H. Karst). Obecnie, gdy obserwujemy wycofywanie się świerka z naszych lasów, to właśnie jodła pospolita
A. alba może mieć szansę na sukces. Na terenie Puszczy (po stronie białoruskiej) zostało jedyne w tym obszarze stanowisko autochtonicznej jodły, które stanowi unikalną pozostałość pierwotnych ekosystemów. Dzięki inicjatywie profesora Adolfa Korczyka w końcu ubiegłego stulecia udało się stworzyć plantację zachowawczą autochtonicznej jodły w polskiej części Puszczy (Nadleśnictwo Hajnówka). Obecnie jest to jeden z podstawowych obiektów badawczych niniejszego projektu, służący do pozyskiwania zrazów przy tworzeniu szczepów.
Utworzenie plantacji nasiennej badanej populacji jodły, czyli swego rodzaju banku najbardziej cennych pod względem genetycznym nasion w warunkach ex-situ, pozwoli ocalić jej zasoby. W ramach realizacji projektu naukowcy z uczelni w pierwszej kolejności wyselekcjonują najlepsze okazy (prototypy drzew doborowych) na podstawie wysokości i grubości pnia, kształtu i długości korony, gęstości drewna. Następnie wykonają badania genetyczne, które pozwolą dokładnie wyodrębnić z wybranych fenotypów najlepsze genotypy. W oparciu
o wyniki badań wyselekcjonowane okazy jodły będą się krzyżować na plantacji nasiennej, dzięki czemu zachowamy zasoby puli genowej puszczańskiej populacji dla przyszłych pokoleń w celu ich dalszego praktycznego wykorzystania pod względem utworzenia najbardziej produktywnych i odpornych drzewostanów.
– Celem projektu jest stworzenie plantacji nasiennej jodły, co zagwarantuje zachowanie puli genowej autochtonicznej jodły pospolitej i pozwoli na utworzenie unikalnej bazy nasiennej niezbędnej w efektywnej hodowli lasu – wyjaśnia profesor Aleh Marozau z Wydziału Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej – Oczywiście na efekty musimy poczekać kilka lat, ale mam nadzieję, że dzięki tej plantacji otrzymamy wysokojakościowe nasiona jodły pospolitej na potrzeby Lasów Państwowych. Przy czym chodzi nie tylko
o Puszczę Białowieską, ale i inne Nadleśnictwa Polski prowadzące gospodarczą działalność
w szerokim zakresie. Dzięki plantacji będziemy mogli spróbować zastąpić w przyszłości te gatunki, które zanikają w ekosystemach leśnych, jak na przykład świerk.
Projekt realizowany jest od maja 2023 i będzie prowadzony przez okres 36 miesięcy. Obecnie trwają poszukiwania terenu do założenia plantacji oraz prace szkółkarskie, polegające głównie na hodowli podkładek do szczepień i produkowaniu materiału sadzeniowego dla przyszłych naukowych i praktycznych działań. Kluczowe jest dopasowanie powierzchni plantacji do wymagań ekologicznych tego gatunku drzewa i przygotowanie w odpowiedniej ilości dobrej jakości szczepów prototypów drzew doborowych.
W planach naukowców z Politechniki Białostockiej są kolejne projekty badawcze nad wybranymi gatunkami drzew, które poza naturalnym zasięgiem, mają obecnie dobre warunki do wzrostu, co potwierdzają wstępne badania na terenie północno-wschodniej Polski.
Źródło/ fot. Konrad Wilamowski, Dariusz Piekut / Politechnika Białostocka
