Wzrost mocy jednostek wytwórczych odnawialnych źródeł energii, rozbudowa sieci elektroenergetycznej, rozwój inteligentnych sieci energetycznych, poprawa efektywności energetycznej budynków – to niektóre z efektów realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020.
Wnioski te zawarto w raporcie końcowy z badania ewaluacyjnego „Wpływ działań podejmowanych w ramach I osi priorytetowej POIiŚ 2014-2020 na poprawę efektywności energetycznej oraz na wytwarzanie i dystrybucję energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii”. Opracowanie powstało na zlecenie Ministerstwa Klimatu i Środowiska.
Więcej mocy
Według raportu, przewidywany wzrost mocy jednostek wytwórczych OZE wyniesie 1,78 GW (w tym elektrycznej o 1,26 GWe i cieplnej o 0,52 GWt), a wzrost produkcji energii z OZE – 3 465 GWh/rok (w tym elektrycznej o 1 466 GWh i cieplnej o 1 999 GWh).
Przełoży się to na zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnej produkcji energii elektrycznej o około 0,9 p.p. i cieplnej o 0,6 p.p., natomiast w samym ciepłownictwie systemowym dofinansowane projekty mają potencjał wygenerowania wzrostu udziału OZE o 2,5 p.p.
Rozbudowa infrastruktury
Ponadto wybudowanych zostanie 1059 km sieci 400 kV oraz 185 km sieci 110 kV oraz rozbudowanych 32 stacji elektroenergetycznych, dzięki czemu zdolność przyłączenia OZE do sieci elektroenergetycznej wzrośnie o blisko 4,6 GW, co odpowiada 26 proc. całkowitej mocy zainstalowanej elektrycznej w OZE na koniec 2021 roku. Dofinasowana infrastruktura przesyłowa służyć będzie m.in. wyprowadzeniu mocy z planowanych morskich farm wiatrowych (3,8 GW w perspektywie do roku 2030).
Autorzy raportu zauważają, że mocną stroną interwencji POIiŚ 2014-2020 w obszarze OZE jest struktura dofinansowanych projektów.
Większość środków przeznaczono bowiem na dofinansowanie źródeł ciepła w systemach ciepłowniczych (ciepłownie i elektrociepłownie zasilane biomasą, ciepłownie geotermalne), wsparto również jednostki wytwórcze produkujące energię na potrzeby własne przedsiębiorstw.
„Dofinansowane inwestycje mają wpływ na poprawę rentowności i bezpieczeństwa energetycznego przedsiębiorstw, w tym z sektora ciepłownictwa systemowego. Aspekt ten nabiera znaczenia w dobie obecnego kryzysu na rynku paliw i energii. Wiele dofinansowanych przedsięwzięć dotyczących wytwarzania energii cieplnej z OZE można także uznać za wzorzec oraz dobrą praktykę dla realizacji działań w obszarze OZE na perspektywę finansową 2021-2027” – podkreślono w opracowaniu.
Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym
POIiŚ 2014-2020 przyniesie efekt w postaci modernizacji 1 8513 budynków o łącznej powierzchni użytkowej 3,95 mln m2 , a także modernizacji co najmniej 288 źródeł ciepła.
„Istotny wpływ POIiŚ 2014-2020 wystąpi przede wszystkim w przypadku poprawy efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej, w szczególności budynków placówek szkolnictwa artystycznego, szkolnictwa wyższego oraz krajowych i wojewódzkich struktur policji” – głosi raport.
W przypadku wielorodzinnych budynków mieszkalnych można mówić o istotnym wpływie punktowym – na poziomie kilku mniejszych i średniej wielkości ośrodków miejskich, głównie na Śląsku. Ograniczona absorpcja środków POIiŚ w sektorze mieszkaniowym jest – w ocenie autorów raportu – wypadkową kilku czynników, w szczególności mało atrakcyjnej formy wsparcia (pożyczka z częściowym umorzeniem), wysokiego stopnia skomplikowania wymogów oraz długotrwałego procesu oceny wniosków.
OZE w przedsiębiorstwach
Do minusów programu zaliczyć można fakt, że duże przedsiębiorstwa w bardzo niewielkim stopniu korzystały ze środków zwrotnych, oferowanych w POIiŚ 2014-2020 na poprawę efektywności energetycznej i zastosowanie OZE. Dużo większe znaczenie miały na tym polu środki funduszy ekologicznych (NFOŚiGW oraz wfośigw) oraz środki oferowane MŚP w RPO 2014-2020.
Wśród kluczowych przyczyn takiego stanu rzeczy autorzy upatrują: „nieatrakcyjny dla przedsiębiorców poziom zachęt finansowych; złożony i wydłużony proces wyboru, oceny i rozliczenia projektów; niepewność związaną ze zmianą legislacji lub brakiem odpowiednich regulacji prawnych dotyczących OZE; dostępność alternatywnych, atrakcyjnych źródeł finansowania przedsięwzięć; relatywnie niskie ceny energii i jej nośników w okresie prowadzenia naborów wniosków; deficyty wiedzy na temat możliwych działań w obszarze efektywności energetycznej i OZE oraz korzyści z nich wynikających”.
Dlatego na perspektywę finansową 2021-2027 rekomendują: uatrakcyjnienie i uproszczenie warunków wsparcia zwrotnego, rozszerzenie wsparcia na średnie przedsiębiorstwa oraz zaplanowanie – w ramach ogólnopolskiego systemu wsparcia doradczego – transferu wiedzy i promocji dobrych praktyk na temat rozwiązań ukierunkowanych na poprawę efektywności energetycznej i zastosowanie OZE w przedsiębiorstwach.
Inteligentne sieci energetyczne
Efekty projektów w tym zakresie obejmują modernizację 581 stacji elektroenergetycznych oraz odcinków sieci dystrybucyjnych, a zasięg ich oddziaływania to ok 3,53 mln odbiorców energii, co odpowiada 20 proc. całkowitej liczby odbiorców energii na rynku detalicznym w 2021 r.
Wsparte inwestycje mają wpływ na bardziej efektywne i bezpieczniejsze zarządzanie siecią średniego i niskiego napięcia. Dzięki modernizacji infrastruktury oraz wdrożeniu funkcjonalności smart nastąpi także ograniczenie strat sieciowych o ok. 12,5 GWh/rok, co odpowiada ok. 0,1 proc. ogółu strat energii na sieci w 2021 roku.
POIiŚ był w latach 2016-2021 jedynym źródłem wsparcia publicznego, które dedykowano wdrażaniu inteligentnych funkcjonalności w sieciach energetycznych, jednak skala finansowa programu była – według wniosków zawartych w raporcie – niewielka w porównaniu do potrzeb. Obecnie szacuje się, że nakłady inwestycyjne sektora dystrybucji energii elektrycznej, niezbędne do przeprowadzenia procesu „zielonej” transformacji zgodnie z polityką energetyczno-klimatyczną UE, w perspektywie 2030 r. wyniosą co najmniej 100 mld PLN. Znaczenie oraz ścisłe powiązanie inwestycji w inteligentne sieci energetyczne z rozwojem energetyki opartej o OZE uzasadnia kontynuację wsparcia tego obszaru w FEnIKS 2021-2027.
Sieci ciepłownicze
Efekty projektów dofinansowanych w ramach POIiŚ 2014-2020 obejmują modernizację 617 km oraz budowę 558 km sieci ciepłowniczej (odpowiednio 2,6 proc. oraz 2,3 proc. długości sieci z 2016 roku), a także instalację 4,5 tys. indywidualnych węzłów cieplnych.
Przekłada się to na zmniejszenie strat ciepła na przesyle oraz przyłączenie nowych odbiorców (a tym samym likwidacja indywidualnych źródeł ciepła), a to z kolei oznacza zmniejszenie zużycia energii pierwotnej o ok. 3 mln GJ/rok, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o ok. 337 tys. ton CO2 eq/rok oraz spadek emisji pyłów o ok. 390 Mg/rok (0,1 proc. emisji pyłów z 2016 r.).
POIiŚ 2014-2020 był w latach 2016- 2022 kluczowym źródłem wsparcia publicznego dla modernizacji i rozwoju sieci ciepłowniczych. Łącznie na ten cel w ramach analizowanych w badaniu programów przeznaczono 2,1 mld PLN, w tym 75 proc. z POIiŚ 2014-2020.
Kogeneracja
Raport z realizacji programu wskazuje ponadto, że będzie miał on istotny wpływ na zwiększenie produkcji energii elektrycznej i cieplnej w wysokosprawnej kogeneracji (skojarzone wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej).
Dofinansowano ponad 130 instalacji kogeneracyjnych o łącznej mocy zainstalowanej 875 MW (w tym cieplnej 491 MWt i elektrycznej o 384 MWe). Po uruchomieniu wszystkich instalacji można spodziewać się wzrostu udziału energii elektrycznej produkowanej w skojarzeniu (wskaźnik rezultatu strategicznego) o około 1,7 punktu procentowego oraz wzrostu udziału ciepła z kogeneracji w produkcji ciepła ogółem o około 2,2 punkty procentowe.
Dofinansowane przedsięwzięcia umożliwiły modernizację źródeł ciepła w 85 systemach ciepłowniczych, z których około 60 uzyska lub utrzyma status systemu efektywnego energetycznie. Przy udziale POIiŚ 2014- 2020 zmodernizowano więc źródła ciepła w kierunku kogeneracji lub OZE w około 34 proc. koncesjonowanych systemów ciepłowniczych funkcjonujących w Polsce.
Po zakończeniu i uruchomieniu wszystkich dofinansowanych instalacji, liczba systemów ciepłowniczych spełniających kryterium systemu efektywnego energetycznie może wzrosnąć z 17 proc. w roku 2020 do ponad 41 proc. (przyrost o 24 p.p.) do 2024 r. – zauważają autorzy opracowania.
Interwencja POIiŚ 2014-2020 będzie miała też wpływ m.in. na redukcję emisji gazów cieplarnianych o 4 mln ton CO2/rok, co odpowiada ok. 1 proc. emisji w roku bazowym 1990.
Wnioski na przyszłość
Jak podkreślono w analizie mimo znacznej skali przeprowadzonych dotąd inwestycji, potrzeby w zakresie wytwarzania i przesyłu energii ze źródeł odnawialnych nie zostały w pełni zaspokojone.
„W perspektywie finansowej 2021-2027 wskazane jest wsparcie w szczególności jednostek do produkcji energii cieplnej z OZE, jak również kontynuacja wsparcia na rzecz dostosowania sieci elektroenergetycznych do przyłączenia i dystrybucji energii z OZE. Jednocześnie należy położyć większy nacisk na wsparcie rozwiązań umożliwiających efektywne magazynowanie energii oraz lepsze zarządzanie energią elektryczną i cieplną z OZE” – wskazano.
Źródło informacji: Serwis Samorządowy PAP
