Tradycyjna Wigilia na Podlasiu nie jest aż tak odmienna od reszty kraju. Jak wygląda kolacja Wigilijna, wie każdy. Choinka, uroczysta kolacja, sianko pod obrusem, kolędy i prezenty od Mikołaja. Są jednak pewne regionalne tradycje, które sprawiają, że ten dzień jest wyjątkowy w każdym zakątku Polski. Dziś opowiemy nieco o tych zwyczajach, które czynią Podlaskie święta wyjątkowymi.
Kiedy zaczyna się tradycyjna Wigilia na Podlasiu?
Obecnie siadamy do kolacji wigilijnej wtedy, kiedy pasuje każdemu z gości. Jedni muszą przecież dojechać z daleka, inni są po pracy lub jeszcze przed. Część z gości w ten wieczór zasiada do stołów w kilku miejscach. Stąd też bywa, że jedni jedzą o 16, a inni o 19 i tradycja nieco musi wpasować się w ramy współczesności. Jak to jednak bywało kiedyś?
Według tradycji do kolacji wigilijnej zasiadamy, gdy na niebie rozbłyśnie pierwsza gwiazdka. Do dziś dzieciaki wyglądają przez okna w poszukiwaniu Gwiazdki zwiastującej początek wieczerzy. Skąd zwyczaj spoglądania w niebo? Pierwsza gwiazdka symbolizuje Gwiazdę Betlejemską, za którą podążali mędrcy w drodze do Betlejem na spotkanie z narodzonym Jezusem.
Tradycyjna Wigilia na Podlasiu – postna czy nie?
Dziś w wielu domach katolickich nie przestrzega się postu w Wigilię. Zresztą nakaz ten został formalnie zniesiony i postna Wigilia obowiązuje jedynie wtedy, gdy wypada w piątek. Mimo tego wciąż można zaobserwować osoby, które utrzymują ścisły post zgodnie z tradycją wyniesioną ze swoim domów rodzinnych.
Co ważne, postna nie bywa kolacja, ale też cały dzień. Nie jada się nie tylko mięsa, ale też wszelkich produktów pochodzących od zwierząt. Jedyny wyjątek, to ryba. Ważne było, by na stole pojawiło się od 7 do 11 potraw, a co ciekawe ich liczna musiała być nieparzysta. Dbano też, by przy stole usiadła nieparzysta liczba gości. Wierzono, że w przeciwnym razie ktoś z biesiadników odejdzie w zbliżającym się roku. Każdy z zasiadających przy stole musiał też spróbować każdej z potraw, inaczej mogło czegoś zabraknąć w przyszłym roku.
Potrawy na tradycyjnej Wigilii na Podlasiu
Niezwykle ważnym elementem wieczerzy Wigilijnej było i jest przełamanie się opłatkiem i złożenie życzeń przed zasiadaniem do stołu. Zgodnie ze zwyczajem najstarszy mężczyzna rozpoczyna kolację modlitwą i to on jako pierwszy sięgał po potrawy. Co dziś praktykuje się to w wielu domach. Co gościło na stołach w trakcie tej wyjątkowej kolacji?
Obowiązkowo znajdowała się tam kutia, nazywana też kucią. Jest to danie z kaszy pęczak z miodem i makiem. Często jadano też kisiel, choć nie w takiej formie jak jadamy go dziś. Mąkę owsianą zalewano gorącą wodą. Danie po ostygnięciu miało konsystencję galarety. Na stole królowała też kapusta z grzybami, gotowane ziemniaki, suszone owoce oraz równie popularne kiedyś i dziś – śledzie.
Do dziś w wielu domach te potrawy można znaleźć na stole zaraz obok nieco bardziej współczesnych. Po kolacji nie sprzątano ze stołu – resztki zostawiano na pożywienie dla duszy swoich bliskich. Dziś jednak warto zrobić dodatkowy dobry uczynek. Święta to też dzielnie się! Jeśli pozostały Ci po Świętach jakieś potrawy – podziel się. Możesz skorzystać z Białostockiej Jadłodzielni lub poszukać miejsca w swojej okolicy.
Świąteczne dekoracje i ozdoby
Dzisiaj podstawową ozdobą Bożonarodzeniową jest choinka. Drzewko przystrojone w bombki, łańcuchy i światełka często już od końca listopada wprawia w świąteczny nastrój. Jest to jednak stosunkowo nowy zwyczaj. Choinka pojawiła się ok XIX wieku najpierw w miejskich salonach, by dopiero później trafić „pod strzechy”.
Jakie ozdoby królowały w tradycyjnych podlaskich domach? Przede wszystkim dom ozdabiano w dniu Wigilii po gruntownych porządkach. Używano do tego najczęściej świerkowych lub sosnowych gałązek, które wkładano za obrazy lub w szczeliny ścian. Ozdabiano nimi też okna lub stoły. Ściany przyozdabiały również ręcznie robione papierowe wycinanki, a pod sufitem można było znaleźć słomiane ozdoby.
Tradycyjna Wigilia na Podlasiu – zamiast choinki snopek siana?
Dziś siano można znaleźć jedynie po obrusem, tam, gdzie leży opłatek. Kiedyś jednak siano miało więcej ról. Leżało ono na ławach, które były siedziskami. Co ciekawe, snopek siana znajdował się w rogu pomieszczenia tak, jak dzisiejsze choinki. Określano go mianem dziada, hościka czy kolędy i stawiano dzień przed Bożym Narodzeniem. Co on symbolizował? Ta słowa po świętach służyła jako pokarm dla zwierząt, co miało im gwarantować zdrowie. Obwiązywało się też drzewa w sadzie, chroniąc przed mrozem, by w następnym roku zapewnić sobie obfite zbiory.
Dawne zwyczaje wigilijne
Dawniej dzień Wigilii to była nie tylko uroczysta kolacja i wręczania prezentów. Temu dniu towarzyszyło wiele przesądów i wróżb. Już od rana ważne było, by tego dnia wstać skoro świt – dzięki temu przez kolejny rok mieliśmy wstawać bez problemów. Kobieta przekraczająca próg jako pierwsza w wigilijny poranek zwiastowała rodzenie się jałówek, mężczyzna – byków. Rozgwieżdżone niebo oznaczało, że kury będą się dobrze nieść, pochmurne, że krowy dadzą dużo mleka. Szron to oznaka urodzaju i obfitości. Co jeszcze zapewniało zdrowie i obfitość? Zdrowie miało zapewnić umycie rąk w zimnym strumieniu, a dostatek wrzucenie do wody monety. Dzieci musiały być grzeczne przez cały dzień, inaczej czekała je kara przez kolejny rok.
Ciekawym przesądem też było wróżenie zamążpójścia. Panny wyciągały źdźbła siana spod obrusa i wróżyły w ten sposób rychłe zamążpójście. Szczekanie psa z kolei wróżyło kierunek, z którego ów małżonek miał nadejść.
Aby zapewnić sobie dostatek i dobre zbiory rzucano pod sufit słomę. Im więcej źdźbeł w trakcie rzucenia zaczepiło się o belki, tym więcej kop zboża gospodarz miał zebrać podczas sianokosów. Siano nie było jedynym, co podrzucano. W powietrze wyrzucano też z łyżek kutię, groch lub kaszę, które miały stanowić oznakę pomyślności w kolejnym roku.
Tradycyjna Wigilia na Podlasiu to była kiedyś nie tylko uroczysta kolacja, ale też wróżenie i przesądy. W wielu domach do dziś z rozbawieniem kultywuje się niektóre z nich co stanowi doskonałe połączenie tradycji ze współczesnością.
Autor: Marlena Ciechanowska / Podlaskie.news
